Dlaczego Polacy boją się badań profilaktycznych? Odcinek 92

Dlaczego Polacy tak rzadko korzystają z badań profilaktycznych? Czy to kwestia braku wiedzy, złej organizacji systemu, a może niewłaściwej komunikacji? W najnowszym odcinku programu „Po Pierwsze Pacjent” Monika Rachtan rozmawia z Dorotą Korycińską, prezeską Ogólnopolskiej Federacji Onkologicznej, o tym, dlaczego Polacy unikają badań profilaktycznych, jakie bariery stoją na drodze skutecznej walki z rakiem i jak edukacja zdrowotna może zmienić oblicze polskiej onkologii.

Polacy a badania profilaktyczne

W Polsce mamy dostęp do świetnie zaplanowanych programów profilaktycznych – tak twierdzi Ministerstwo Zdrowia. Jednak, jak podkreśla Dorota Korycińska w rozmowie z Moniką Rachtan, problemem jest dramatycznie niska frekwencja. Polacy nie korzystają z badań przesiewowych, mimo że są one bezpłatne i łatwo dostępne w ramach systemu publicznego. Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedzi często sprowadzają się do szukania winnych, pacjentów, lekarzy czy systemu, ale to nie rozwiązuje problemu.

Dorota Korycińska przytacza raport Stowarzyszenia Sarcoma z 2022 roku, który ujawnia przerażające dane: ponad 30% Polaków nie wie, że badania profilaktyczne są darmowe, ani gdzie je wykonać. Brak informacji to główna bariera, a nie lenistwo czy lekceważenie zdrowia. Ekspertka podkreśla, że zamiast obwiniać społeczeństwo, powinniśmy zapytać: jak dotrzeć z wiedzą do ludzi i sprawić, by profilaktyka stała się ich priorytetem? Odpowiedź wymaga działań na wielu poziomach od edukacji po lepszą komunikację.

Edukacja zdrowotna

Dorota Korycińska podkreśla, że bez edukacji zdrowotnej Polacy pozostają bezbronni wobec chorób nowotworowych. Brak podstawowej wiedzy sprawia, że profilaktyka jest bagatelizowana, a nawyki sprzyjające zdrowiu traktowane jako nieistotne. Codzienne wybory takie jak dieta, aktywność fizyczna czy unikanie używek mogą zmniejszyć ryzyko nowotworów, ale niestety wiele osób w ogóle nie zdaje sobie z tego sprawy. Problemem nie jest więc brak chęci, lecz brak rzetelnych informacji i systemowego wsparcia.

Bez świadomej edukacji Polacy są skazani na przypadek. Ekspertka wskazuje, że przekaz o profilaktyce ginie w natłoku reklam promujących niezdrowy styl życia, a informacje o badaniach przesiewowych nie docierają do tych, którzy ich potrzebują. Zdrowie publiczne nie może opierać się na założeniu, że ludzie sami odnajdą kluczowe informacje, ponieważ to państwo powinno im je dostarczać w sposób czytelny i skuteczny. Edukacja zdrowotna to nie koszt, lecz inwestycja, która może ocalić życie tysięcy pacjentów.

Programy profilaktyczne – czy rzeczywiście działają?

Choć programy profilaktyczne w Polsce istnieją, ich skuteczność pozostawia wiele do życzenia. Przykładem jest „Profilaktyka 40 plus”, która miała ułatwić dostęp do badań przesiewowych, ale skorzystał z niej jedynie niewielki odsetek uprawnionych. Jak zauważa Dorota Korycińska, problemem nie jest brak chęci pacjentów, lecz szereg systemowych błędów, brak promocji programu, ograniczona dostępność badań w niektórych regionach oraz niewystarczające zaangażowanie lekarzy POZ. Co gorsza, pacjenci, którzy jednak skorzystali z programu, często otrzymywali wyniki bez jakiejkolwiek interpretacji, co mogło prowadzić do niepotrzebnego stresu lub fałszywego poczucia bezpieczeństwa.

Problem nie dotyczy jednak tylko jednego programu, brak rzetelnej analizy skuteczności profilaktyki to powszechne zjawisko. Ile nowotworów udało się wykryć na wczesnym etapie dzięki programom przesiewowym? Ilu pacjentów faktycznie rozpoczęło leczenie? Jakie były długofalowe efekty tych działań? Na te pytania brakuje odpowiedzi, bo w systemie brakuje mechanizmu oceny skuteczności profilaktyki. Korycińska podkreśla, że bez szczegółowej analizy i weryfikacji rezultatów nie można mówić o efektywnej polityce zdrowotnej. Programy profilaktyczne nie mogą być jedynie działaniem „dla statystyk” – muszą przekładać się na realną poprawę zdrowia społeczeństwa, a do tego potrzebna jest odpowiedzialność za ich wdrożenie i transparentność w przekazywaniu wyników.

Nowotwory owiane mitami

Wielu Polaków wciąż uważa, że diagnoza nowotworu oznacza koniec, to jeden z najbardziej szkodliwych mitów, który skutecznie zniechęca do profilaktyki i badań przesiewowych. Jak podkreśla Dorota Korycińska, rak wykryty na wczesnym etapie jest w większości przypadków w pełni wyleczalny. Problem w tym, że brak wiedzy i strach przed diagnozą sprawiają, że pacjenci zwlekają z badaniami, a gdy w końcu trafiają do lekarza, choroba jest już w zaawansowanym stadium.

Gość odcinka zwraca uwagę, że mit „rak to wyrok” jest równie niebezpieczny jak przekonanie, że nowotwory są wynikiem wyłącznie złego losu. W rzeczywistości styl życia, dieta, aktywność fizyczna, unikanie używek oraz szczepienia (np. przeciw HPV) mogą znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory. Edukacja zdrowotna i rzetelne informacje są najważniejsze, ponieważ im więcej wiemy, tym bardziej świadomie możemy dbać o swoje zdrowie i nie odkładać badań na później.

Program „Po pierwsze Pacjent” jest dostępny na wielu platformach, w tym na Spotify oraz Apple Podcasts.